.jpg)
Bu sayede devlet, ilgili kurulu?un yönetimine el koyabiliyor. Özelle?tirme sebebiyle güvenli?in tehlikeye dü?ece?ini iddia edenler, alt?n hissenin sa?lad??? imtiyaz? görmezden geliyor. THY, Telekom, Tüpra?, Petkim ve Erdemir'in sat?? sözle?melerine özel hükümler konulmu?. Ayr?ca bu kurulu?lar belli bir süreli?ine özelle?ti?i için verilen süre sonunda yeniden devlete geçiyor.Özelle?tirmenin ana felsefesi, devletin, asli görevleri olan adalet ve güvenli?in sa?lanmas? yolundaki harcamalar ile özel sektör taraf?ndan yüklenilemeyecek altyap? yat?r?mlar?na yönelmesi, ekonominin ise pazar mekanizmalar? taraf?ndan yönlendirilmesidir. Özelle?tirme ile devletin ekonomideki s?nai ve ticari aktivitesinin en aza indirilmesi hedeflenirken, rekabete dayal? piyasa ekonomisinin olu?turulmas?, devlet bütçesi üzerindeki K?T finansman yükünün azalt?lmas?, sermaye piyasas?n?n geli?tirilmesi ve at?l tasarruflar?n ekonomiye kazand?r?lmas?, bu yolla elde edilecek kaynaklar?n altyap? yat?r?mlar?na kanalize edilebilmesi mümkün olacakt?r. O halde verimlilik aç?s?ndan özel mülkiyet, piyasa ko?ullar?nda rekabet ve atamalarda verimlilik ve liyakat, refaha giden yolda olmazsa olmaz ?artt?r. Çünkü yüksek katma de?er ve toplumsal zenginlik ancak böyle bir sürecin sonucunda gelecektir.
Konu burada kapanm?yor. Özelle?tirme ?artnameleri burada hayati önemi haizdir. Bir kere kamu tekellerini ve verimsizli?ini yok edelim derken, kesinlikle özel sektör tekellerine mahal verilmemelidir. ?kinci olarak, özelle?tirmeler süresince geçmi?in yanl??lar?na mecburen 'dur' derken, her nas?lsa kazan?lm?? haklardan mahrumiyete de elden geldi?ince yol açmamak laz?md?r. Ancak bu dahi bütünüyle mümkün de?ildir. Zira ad? üstünde, yanl?? bir yap?lanmay? tasfiye ederken, bu yap?dan nemalanan insanlar?n geçmi?ten beri elde ettikleri ancak asl?nda ço?unlu?un aleyhine olarak elde edildi?inden hakkani, verimlilik aç?s?ndan rasyonel olmayan, iktisadi akla uymayan sözde 'haklara' halel gelece?i kesindir. Burada kesimler aras?nda dengenin gözetilmesi esast?r.
Üçüncü olarak, özelle?tirilen i?letmelerin, amme menfaatlerine ayk?r? olarak, alan ?irketlerce tasfiye edilip kapat?lmas?na izin verilmemelidir. 'Arsas? kar??l??? ödedi?i bedelden fazlas?n? al?p kapatt?, yerine konut yap?ld?' gibi iddialar özelle?tirmelerin kamuoyundaki durumunu ?aibeli hale getirmektedir. Bunun için özelle?tirilen kurulu?lara yat?r?m ?art?, toplumsal menfaatleri koruma ?art? getirilmektedir ve getirilmelidir de.
Tam da bu noktada gündeme getirilmesi gereken bir ba?ka konu da stratejik ?irketlerin özelle?tirilmesiyle ilgilidir. Özelle?tirilen kurumlarda milli menfaatler yasalar gere?i gözetilmekte, bunlar ?artnameye konulmaktad?r. Örne?in 637 say?l? sava?ta ve ola?anüstü hallerde devletin, (bedeli sonradan ödenmek üzere) bu türden i?letmelere el koyma hakk? mevcuttur. Ki?ilerin özel araçlar?na seferberlik görev emri düzenleyen devletin, sava? ve ola?anüstü halde tüm i?letmelere ve varl?klara el koyma ve kullanma hakk? hükümranl?k hakk?ndan kaynaklanmaktad?r. Bu çerçevede devlet aç?s?ndan "stratejik" olarak belirlenen kurulu?larda özelle?tirme sonras? dönemde, gerekli görülmesi halinde, devletin etkinli?ini sa?lamak için "alt?n hisse" uygulamas? yap?lmaktad?r. Alt?n hisse sayesinde gerekti?inde devlet, ilgili kurulu?un yönetimine el koyabilmektedir. Bu nedenle özelle?tirme sebebiyle "güvenli?in tehlikeye dü?mesi" gibi bir durum söz konusu de?ildir. 4046 say?l? kanuna göre "alt?n hisse" olu?turulmas? zorunlu görülen kurulu?lar ?unlard?r: Türk Hava Yollar? (THY), TC Ziraat Bankas?, T. Halk Bankas?, Türkiye Petrolleri, TMO. Bu kapsamda THY, Telekom, Tüpra?, Petkim ve Erdemir'in sat?? sözle?melerine özel hükümler konulmu?tur.
Ola?anüstü hallerde, sava? ve seferberlik hallerinde stratejik ?irketlerin devlet taraf?ndan kullan?lmas? yasalarla hükme ba?lanm??.
Devlet Hava Meydanlar?, Devlet Demiryollar?, PTT, Deniz Nakliyat ve Türk Hava Yollar?, sava? ve ola?anüstü hallerde Ula?t?rma Bakanl??? koordinatörlü?ünde ve gerekti?inde Türk Silahl? Kuvvetler kullan?m?na b?rak?lm??.
Sava?, seferberlik ve sivil savunma durumlar?nda tüm gerçek ve tüzel ki?ilikler kendilerine verilen hükümlükleri yerine getirmek zorundalar.
Haberle?me, Telekom'un imtiyazl? hissesi ile güvence alt?na al?n?yor.
TSK'n?n petrol ihtiyac?, Tüpra?'taki imtiyazl? hisse ve di?er rafinerilerin görevlendirilmesiyle güvenceye al?nm??. Yar?n: K?T'lerden nemalananlar özelle?tirmeye kar?? ç?k?yor
Petlas kapat?lacakt?, bugün F-16'lara lastik üretiyor
Yaz?m?z?n ilk günkü k?sm?nda kamu iktisadi te?ekküllerini (K?T) çökerten fasit daireyi sizinle payla?m??t?k. Örne?in Kardemir ve Petlas, 1994 krizinde tümüyle kapat?lacakt?. Tek kuru? al?nmadan. Bu yörede ya?ayan halk?n infialinden korkanlar bunlar? satamad?. Petlas sürekli yat?r?mlar? sayesinde büyüdü, rekabetçi oldu ve geldi?imiz a?amada ?imdi hem daha çok i?çi çal??t?r?yor hem de F-16'lara lastik üretiyor, artan? da dünyaya satmaya çal???yor. Petlas'?n araba lastikleri art?k 'yok sat?yor', büyük k?sm? ihraç ediliyor. Krizde bile Türkiye'de büyümesine ara vermedi. Kardemir kapanma noktas?ndan, çal??anlar?na devredilmek suretiyle özelle?tirilmi?, bugün ?SO-500 ?irketi içinde ilk 50'ye giren bir dev ?irkete dönü?mü?tür. Kapsam içi ve d??? dahil olmak üzere 3.000 ki?inin istihdam edildi?i i?letme, 2010 y?l?nda 20 milyon TL'den fazla kâr aç?klam??t?r.
Aç?kças? mülkiyet kamuda oldu?unda, kâ??t üzerinde pek de cici duran bütün yasal düzenlemelere ra?men K?T'leri siyasetçilerin arpal??? olmaktan kurtarmak mümkün olmam??t?r ve olmas? da zordur. Politik ve bürokratik bask?lar, bu kurulu?lar?n bir istihdam deposu olarak görülmesi ve bu do?rultuda uygulanan dengesiz istihdam politikalar?, i?letme sermayesi yetersizli?i, koruma ?artlar?nda ithal ikamesi dü?üncesiyle kurulmu? olmalar?; bu nedenle hâlâ rekabetçi bir zihniyetle yönetilmemeleri, maliyetleri yükselten gereksiz büyüklükleri, fiyat-maliyet ili?kisinin kurulamamas?, karar verme süreçlerinde görülen yetersizlik ve koordinasyon eksikli?i, personel yeti?tirilmesi ve e?itiminde görülen eksiklikler, verimlili?e dayal? bir ücret politikas? olmamas? gibi etkenler de K?T'lerde verimlili?in dü?ük seviyelerde olmas?n?n do?rudan ya da dolayl? faktörleridir.
'O zaman böyle yapmas?nlar' demek kolay, bu temenninin hayatta ise kar??l??? yoktur. Bunu diyenlerin hiçbiri kendileri 'bankamatik memuru' olup i?e bile gitmeden maa? almaya, 40 ya??nda emekli olmaya itiraz etmemi?tir. En fazla 20 sene prim yat?r?p, 40 ya??nda emekli olup belki 40-50 sene Süleyman'?n hazinelerinden emekli maa?? almay? hakk? görenler bununla yetinmeyip, emekli maa?lar?n?n azl???ndan dem vurmak hakk?n? da kendilerinde görmektedirler.
Kabul edelim, uzun vadede Türkiye'yi batakl??a çeken bu kirli oyunu Türk halk? çok sevmi?tir. O kadar ki, çökü?ün e?i?inde olan bir ülkede Süleyman Demirel'in bir kez daha iktidara gelmek için herkese iki anahtar vaadini bu millet sevmi? ve onu yedinci kez iktidara getirmi?, bedelini 2001 y?l?nda ac? bir ?ekilde ödemi?tir. Bu süreci düzeltip Türkiye'yi bir umut ülkesi haline getiren AK Parti, popülizmden elden geldi?i kadar kaçarken CHP lideri Kemal K?l?çdaro?lu'nun 'fakirlere de maa?' vaat ederek anahtar say?s?n? üçe ç?kard??? görülmektedir.
Kararlar geç al?nd??? için yat?r?mlar aksad? teknoloji eskidi
?stihdam odakl? ve ahbap çavu? atamas?na dayal? yönetim modelinde elbette ki K?T'lerde verimlili?i etkileyen en önemli faktör olan teknoloji ve nitelikli be?eri sermaye yat?r?m?n?n güme gitti?i görülmektedir. Bugün i?letmeci K?T'ler olarak isimlendirilen kurulu?larda kullan?lan teknoloji, ilk kurulduklar? y?llar?n teknolojisi, nispeten geri ve zaman? dolmu? teknolojilerdir. Bu ba?lamda geçmi?te kaynak yetersizli?i nedeniyle teknoloji konusunda ça??n gereklerine ayak uydurulamam?? olmas?, K?T'lerde verimlili?in dü?ük olmas?n?n önemli sebeplerinden birisidir.
Yap?lan bütün çal??malar genel olarak K?T'lerdeki verimlili?in dü?ük oldu?unu gösterse de 'kamu yarar?' aç?s?ndan, yerli sanayinin kurulmas?na öncülük etmek, ülkede yeterli sermaye birikiminin olu?mas?na katk?da bulunmak ve ekonominin gerektirdi?i ara ve yat?r?m mallar?n?n üretilmesi gibi nedenlerle anlaml?d?r. O halde özel sektörün ilgisi olmad???ndan ya da gücü yetmedi?inden ilgi göstermedi?i alanlarda kamu kesimi yat?r?m yapmal?, ancak ilk f?rsatta bunu do?ru bir modelle özel sektöre aktarmal?d?r. Aksi takdirde, Süleyman Demirel'in Türkiye'yi 2001 krizine götüren ve kamu bankalar?n?n 50 milyar dolar? a?k?n zararlar?n? 'ne yapal?m yani, devlet kâr yeri de?ildir, baz? görevleri olmu?tur ve bu yüzden görev zarar? yazm??lard?r' deyip ülkeyi IMF'nin kuca??na terk etmesi tam da bu yap?y? göstermektedir.
?lginçtir ki, 1980'li y?llarda kalk?nma hamlesine giren Japonya'da neredeye bütün yat?r?mlar? yapan devlet, daha 1990'l? y?llarda bunlar?n ço?unu özel sektöre devretmek akl?n? göstermi?tir. 1990'l? y?llardan beri derinle?erek devam eden 20 senelik ekonomik kriz ortam?nda Japonya çareyi yayg?n bir ?ekilde özelle?tirmelere ve buradan rekabet ve verimlili?e dönerek kurtulmakta bulmu?tur. Ancak çareyi görmek ba?ka, toplumsal bask?lar alt?nda uygulamak ba?kad?r.
K?T'ler, siyasetçilerin 'arpal???' haline gelmi?ti
Keza K?T'lerin verimsizli?inde 'sürdürülemez istihdam olu?turma' bask?s? ile 'ömür boyu istihdam garantisi ile' atanan üst düzey yönetimlerin pay? da yüksektir. Tablodan görülece?i üzere 'kay?p on y?l' olarak kay?tlara geçen 1990'l? y?llarda büyüme dü?ük ve oldukça istikrars?z (oynak), bütçe aç?klar?, kamu borç yükü ve dolay?s? ile kamu kesimi borçlanma gere?i (KKBG) çok yüksek, yat?r?mlar ve sanayi üretim art?? oran? oldukça yetersiz, kapasite kullan?m oranlar? dü?ük iken, her ne hikmetse (!) i?sizlik % 7,7 ile göreceli olarak dü?ük gibi durmaktad?r.
Oysa bütün bu verilerin yüzde yüze yak?n oranda iyile?ti?i 2000'li y?llarda i?sizlik % 10 band?n?n alt?na gerilemiyor. Bu çok çarp?c?. Çünkü 1990'larda i?sizlik çözülmedi, sorun hal?n?n alt?na süpürüldü. Ta?rada verimlilikten ve piyasadan kopuk olarak sürdürülen çok yayg?n tar?msal destekler, ?ehirlerde ise K?T'ler rey u?runda istihdam deposu olarak sürdürülürken, ekonomi h?zla yolun sonuna do?ru ilerliyordu. 2000'li y?llarda ise verimlilik bask?s? tar?ma, sanayiye yans?d?, K?T'ler tasfiye edildikçe ve rasyonelle?tikçe verimlilik artmakta, gereksiz istihdam kadrolar? mecburen tasfiye edilmekte, bu yüzden istihdam artmas?na ra?men i?sizlik dü?memektedir.
Keza, bir kârl?l?k bask?s? alt?nda olmayan bu yap?lar?n mant??? bütün dünyada 'gitti?i yere kadar'd?r. Bu i?letmelerdekiler 'çal???r gibi gözükür' devlet de bunlara 'maa? ödermi? gibi' yapar. Ancak üst yönetimlerin gelirlerini art?rmak için bin bir 'çizgi d???' mekanizmalar devreye sokulur ve abat edilir. En önemli mekanizma ise rü?vettir.
Kayıtlar
0 yorum:
Yorum Gönder